Çok çocuklu ailelerde yetişen bireylerin hayat yolculukları, çoğu zaman aynı evin içinde birbirinden oldukça farklı şekillenir. Psikoloji araştırmalarda, kardeşler arasındaki farklılıklar, yalnızca genetikle açıklanamayacağını belirlenmiştir. Bunun büyük ölçüde aile içindeki roller, ebeveyn ilgisi ve ekonomik koşullar tarafından belirlendiğini ortaya koyar. İlk çocuk genellikle ailenin en şanslı bireyi olarak görülür. Ancak bu şans ikinci ve üçüncü çocukların doğumuyla hızla değişmeye başlar. Çünkü ebeveyn ilgisi, sevgi dağılımı ve eğitim olanakları hiçbir zaman eşit şekilde korunamaz.
Psikoloji literatüründe bu konuyu en çok derinleştiren isimlerden biri Alfred Adler’dir. Adler, bireyin doğum sırasının kişilik gelişiminde kritik rol oynadığını savunur. Ona göre, ilk çocuk sorumluluk ve liderlik eğilimindeyken, ikinci çocuk daha çok rekabet duygusuyla şekillenir. Sonraki çocuklar ise özgürlükçü, bağımsız veya kimi zaman ihmal edilmiş hislerle büyür. Bu teori, kardeşler arasındaki farklı gelişim yollarını anlamak için önemli bir çerçeve sunar.
Kardeşler Arasındaki Farklılıklar: İlk Çocuk Ailenin Deneme Alanı
İlk çocuk genellikle ebeveynlerin tüm dikkatini, sevgisini ve enerjisini üzerinde toplar. Anne ve baba, ebeveynlik deneyimini ilk çocukla öğrenir. Bu nedenle ilk çocuk daha fazla ilgi görür. Tabi bu, daha fazla sorumluluk ve daha fazla beklentiyle karşı karşıya kalır.
Çoğu araştırmada ilk çocukların akademik başarılarının, kardeşlerinden daha yüksek olduğu görülmüştür. Bu, yalnızca bireysel çaba değil, aynı zamanda ebeveyn desteğinin güçlü olmasıyla da ilgilidir. Ancak, ikinci çocuk doğduğunda bu ayrıcalık azalır. Ebeveynin ilgisi bölünür, yükümlülükler artar ve ilk çocuk, “tahttan indirilen prens/prenses” duygusunu yoğun biçimde yaşar. Bu da ilerleyen yaşlarda özgüven sorunlarına veya fazla sorumluluk yüklenmesine neden olur.
İkinci Çocuk Rekabetin Ortasında
İkinci çocuk, dünyaya geldiğinde bir “öncünün” gölgesinde büyür. İlk çocuğun başarıları ve ebeveynle kurduğu özel bağ, ikinci çocuğun sürekli bir kıyaslama içinde olmasına yol açar. Bu nedenle, ikinci çocuklarda rekabet duygusunun daha yoğun geliştiği farkedilmiştir. Ancak aynı zamanda daha fazla kaygı yaşadıkları da görülmektedir.
Araştırmalar, ikinci çocukların sıklıkla ya abisinin/ablasının başarısını geçmeye çalıştığını ya da tam tersi, farklı bir alan seçerek kendi özgün yolunu çizmeye yöneldiğini göstermektedir. Bu noktada “persona” ve “gölge” kavramlarını ele aldığım yazıda olduğu gibi, ikinci çocuk, ebeveynin beklentilerine uyum sağlamak için bir maske geliştirmektedir. Ancak gölgede kalan gerçek benlik, ilerleyen yaşlarda çatışmalara ve kimlik sorunlarına da yol açar.
Üçüncü Çocuk ve Sonraki Kardeşler Özgürlük ve İhmal Arasında
Üçüncü ya da sonraki çocuklar, genellikle daha özgür bir atmosferde büyür. Çünkü ebeveynler bu aşamada deneyimlidir ve ilk çocukta gösterdikleri kaygıyı sürdürmezler. Bu, kimi zaman olumlu bir özgürlük alanı sağlar. Ama çoğu zaman da ihmal edilme duygusunu beraberinde getirir.
Bu çocuklar daha bağımsız, yaratıcı ve sosyal yönleri güçlü bireyler olurlar. Ancak aile içindeki kaynakların (zaman, ilgi, ekonomik imkânlar) daha da bölünmesi, bu bireylerin eğitimde veya duygusal destek alanında yetersizlikler yaşamasına neden olur. Bu noktada, “Farklı Olmak Yalnızlaştırır” yazısında ele aldığımız kimlik sorunlarıyla benzer bir süreç görülmektedir: Kardeşler arasındaki farklılıklar, bireyin kendini ya kabul ettirmesi ya da daha çok yalnızlaşması ile sonuçlanır.
Kardeşler Arasındaki Farklılıklar: Yetişkin Hayata Etkisi
Çocuklukta yaşanan bu farklılıklar, yetişkinlikte iş, aile ve sosyal ilişkilerde belirleyici olur. İlk çocuklar genellikle liderlik rollerinde öne çıkarken, ikinci çocuklar esnek ama rekabetçi yönleriyle dikkat çeker. Üçüncü ve sonraki çocuklar ise daha bağımsız ve yenilikçi bir yaşam tarzını tercih edebilirler. Ancak bu farklılıklar yalnızca avantaj değil, aynı zamanda duygusal kırılganlıklar da doğurur.
İşte tam da bu yüzden, ebeveynlerin her çocuğun bireysel farklılıklarını dikkate alması gerekir. Çocukların yalnızca sırayla değil, kişilik yapılarıyla da farklı desteklere ihtiyaç duyduğu unutulmamalıdır. Bu dengenin sağlanmadığı durumlarda, kardeşler arasındaki görünmez uçurumlar derinleşir. Bu da aile içindeki bağların kalıcı olarak zedelenmesine neden olur.
